Συμφωνία Συμβουλίου και Κοινοβουλίου για τη διασφάλιση βιώσιμης συνδεσιμότητας στην Ευρώπη

Η Προεδρία του Συμβουλίου και οι διαπραγματευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία όσον αφορά αναθεωρημένο κανονισμό σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για την ανάπτυξη του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών (ΔΕΔ-Μ). Η νέα νομοθεσία αποσκοπεί στην οικοδόμηση αξιόπιστου και αδιάλειπτου δικτύου μεταφορών υψηλής ποιότητας που θα διασφαλίζει βιώσιμη συνδεσιμότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη χωρίς φυσικές διακοπές, σημεία συμφόρησης και ελλείποντες κρίκους.

Η συμφωνία αποτελεί ορόσημο για καλύτερη και βιώσιμη συνδεσιμότητα στην Ευρώπη. Οι κατευθυντήριες γραμμές για το δίκτυο ΔΕΔ-Μ αποτελούν βασικό μέσο της πολιτικής μεταφορών της ΕΕ, το οποίο θα συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση της συνοχής της ΕΕ και στην τόνωση της ανάπτυξης και της απασχόλησης.

Το δίκτυο αυτό θα συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης κινητικότητας της ΕΕ, στην ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και στην οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή της ΕΕ. Το δίκτυο θα αναπτυχθεί ή θα αναβαθμιστεί σε στάδια, καθώς ο νέος κανονισμός ορίζει σαφείς προθεσμίες για την ολοκλήρωση των τριών επιπέδων του δικτύου ΔΕΔ-Μ: το κεντρικό δίκτυο αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το 2030, το νέο εκτεταμένο κεντρικό δίκτυο έως το 2040 και το συνολικό δίκτυο έως το 2050.

Κύρια στοιχεία της προσωρινής συμφωνίας

Η προσωρινή συμφωνία διατηρεί τη γενική φιλοδοξία για την ανάπτυξη συνεκτικών και συνδεδεμένων υποδομών μεταφορών υψηλής ποιότητας σε ολόκληρη την ΕΕ, λαμβανομένων παράλληλα υπόψη των διαφόρων σημείων εκκίνησης στα κράτη μέλη, καθώς και των προτεραιοτήτων και των προσεγγίσεών τους για πιο πράσινες μεταφορές. Τα κράτη μέλη θα αποφασίζουν με ποιον τρόπο θα δίνεται προτεραιότητα σε έργα κοινού ενδιαφέροντος σύμφωνα με ρεαλιστικές τεχνικές απαιτήσεις και απαιτήσεις προτεραιότητας, με στόχο ενοποιημένες και πλήρως διαλειτουργικές υποδομές υψηλής απόδοσης που θα συμβάλουν στην απανθρακοποίηση και την πολυτροπικότητα του τομέα των μεταφορών. Οι απαιτήσεις αυτές, όπως ορίζονται στον νέο κανονισμό, είναι ανάλογες προς τα αναμενόμενα οφέλη, τις λειτουργικές δυνατότητες και τις επενδύσεις που απαιτούνται από τα κράτη μέλη. Η προσωρινή συμφωνία λαμβάνει επίσης υπόψη τους διαθέσιμους χρηματοοικονομικούς πόρους των κρατών μελών, καθώς και τις επενδυτικές ανάγκες για ανάπτυξη υποδομών, οι οποίες ενδέχεται να είναι αρκετά σημαντικές, ιδίως όσον αφορά το συνολικό δίκτυο ΔΕΔ-Μ.

Προθεσμίες για την ολοκλήρωση του δικτύου

Διατηρήθηκε η προσέγγιση τριών επιπέδων της πρότασης της Επιτροπής, καθώς το δίκτυο ΔΕΔ-Μ θα αναπτυχθεί ή θα εκσυγχρονιστεί σε τρεις φάσεις: έως το 2030 για το κεντρικό δίκτυο, το 2040 για το εκτεταμένο κεντρικό δίκτυο και το 2050 για το συνολικό δίκτυο. Η νέα ενδιάμεση προθεσμία για το 2040 θεσπίστηκε για να δοθεί ώθηση στην ολοκλήρωση διασυνοριακών, κυρίως, έργων μεγάλης κλίμακας, όπως η αντιμετώπιση των σιδηροδρομικών συνδέσεων που λείπουν, πριν από την προθεσμία για το 2050 που ισχύει για το ευρύτερο, συνολικό δίκτυο. Για παράδειγμα, οι νέες σιδηροδρομικές συνδέσεις υψηλής ταχύτητας μεταξύ Πόρτο και Μπίγο, καθώς και Βουδαπέστης και Βουκουρεστίου, πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως το 2040. Για να εξασφαλιστεί ότι ο σχεδιασμός των υποδομών καλύπτει πραγματικές λειτουργικές ανάγκες και με την ενοποίηση του σιδηροδρόμου, των οδικών μεταφορών και των πλωτών οδών, ο νέος κανονισμός δημιουργεί επίσης εννέα «ευρωπαϊκούς διαδρόμους μεταφορών», που είναι ύψιστης στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη βιώσιμων και πολυτροπικών ροών εμπορευματικών και επιβατικών μεταφορών στην Ευρώπη.

Υποδομές σιδηροδρομικών μεταφορών

Οι συννομοθέτες αναγνώρισαν τη σημασία των σιδηροδρόμων στη μετάβαση σε βιώσιμους τρόπους μεταφοράς και συμφώνησαν σχετικά με νέες απαιτήσεις που θα μπορούσαν γενικά να συμβάλουν στη στροφή προς άλλους τρόπους μεταφοράς και στη βελτίωση των επιδόσεων του μελλοντικού σιδηροδρομικού δικτύου ΔΕΔ-Μ. Οι συννομοθέτες ενέκριναν διατάξεις σχετικά με την εγκατάσταση του ευρωπαϊκού συστήματος διαχείρισης της σιδηροδρομικής κυκλοφορίας (ERTMS) στο εκτεταμένο κεντρικό και το συνολικό δίκτυο, τη μετάβαση στο ευρωπαϊκό τυποποιημένο ονομαστικό εύρος τροχιάς, την αύξηση του αριθμού των εμπορευματικών αμαξοστοιχιών μήκους 740 μέτρων και τον καθορισμό ελάχιστης ταχύτητας γραμμών 160 km/h για τις επιβατικές αμαξοστοιχίες, με σκοπό τη διασφάλιση επαρκούς χωρητικότητας και ομαλών σιδηροδρομικών μεταφορών χωρίς διακοπή σε ολόκληρο το δίκτυο ΔΕΔ-Μ. Επιπλέον, η προσωρινή συμφωνία προβλέπει την ενσωμάτωση λειτουργικών απαιτήσεων για τους σιδηροδρομικούς εμπορευματικούς διαδρόμους στα άρθρα του αναθεωρημένου κανονισμού ΔΕΔ-Μ, καθώς θεωρούνται άρρηκτα συνδεδεμένες με τις απαιτήσεις για τις υποδομές. Συνολικά, η συμβιβαστική συμφωνία διασφαλίζει καλύτερες και ταχύτερες συνδέσεις για επιβάτες και εμπορεύματα σιδηροδρομικώς, καθώς και καλύτερη ενσωμάτωση των λιμένων, των αερολιμένων και των πολυτροπικών εμπορευματικών τερματικών σταθμών στο δίκτυο ΔΕΔ-Μ.

Οδικές μεταφορές

Η προσωρινή συμφωνία επιβεβαίωσε την ανάγκη να δοθεί στα κράτη μέλη η απαραίτητη ευελιξία για να αντιμετωπίζεται η οδική ασφάλεια με τρόπο προσαρμοσμένο στις τοπικές συνθήκες και όχι με την εφαρμογή μιας ενιαίας δέσμης οδικών προτύπων. Όλες οι οδοί του κεντρικού και του εκτεταμένου κεντρικού δικτύου για την κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων θα σχεδιάζονται, θα κατασκευάζονται ή θα αναβαθμίζονται ειδικά ώστε να διαθέτουν χωριστά οδοστρώματα για τις δύο κατευθύνσεις κυκλοφορίας, που θα διακρίνονται μεταξύ τους με διαχωριστική λωρίδα που δεν θα προορίζεται για την κυκλοφορία ή, κατ’ εξαίρεση, με άλλα μέσα. Επιπλέον, οι συννομοθέτες συμφώνησαν σχετικά με τη δημιουργία ασφαλών και προστατευμένων χώρων στάθμευσης στο κεντρικό και το εκτεταμένο κεντρικό δίκτυο, για τη διασφάλιση καλύτερων συνθηκών εργασίας και ανάπαυσης για τους επαγγελματίες οδηγούς. Οι χώροι αυτοί θα αναπτυχθούν στο κεντρικό και το εκτεταμένο κεντρικό δίκτυο με μέση μέγιστη απόσταση 150 km.

Αστικοί κόμβοι

Οι συννομοθέτες υιοθέτησαν την ιδέα ενίσχυσης του αστικού επιπέδου της πολιτικής ΔΕΔ-Μ. Συνεπώς, συμφωνήθηκε ότι έως το 2027 θα πρέπει να εκπονηθεί για κάθε αστικό κόμβο ένα σχέδιο βιώσιμης αστικής κινητικότητας (ΣΒΑΚ), το οποίο είναι ένα μακροπρόθεσμο, καθολικό και ολοκληρωμένο σχέδιο εμπορευματικής και επιβατικής κινητικότητας για ολόκληρη τη λειτουργική αστική περιοχή. Το σχέδιο θα μπορούσε να περιλαμβάνει σκοπούς, στόχους και δείκτες για τη στήριξη των υφιστάμενων και των μελλοντικών επιδόσεων του συστήματος αστικών μεταφορών. Και οι 424 μεγάλες πόλεις κατά μήκος του δικτύου ΔΕΔ-Μ υποχρεούνται να εκπονήσουν ΣΒΑΚ για την προώθηση της κινητικότητας μηδενικών εκπομπών και την αύξηση και βελτίωση των δημόσιων μεταφορών και των υποδομών για το περπάτημα και την ποδηλασία. Επιπλέον, οι συννομοθέτες διατήρησαν την υποχρέωση διάθεσης τουλάχιστον ενός πολυτροπικού εμπορευματικού τερματικού σταθμού ανά αστικό κόμβο έως τις 31 Δεκεμβρίου 2040, εφόσον αυτό είναι οικονομικά βιώσιμο.

Υποδομές αεροπορικών μεταφορών

Προκειμένου να αυξηθεί η χρήση βιώσιμων τρόπων μεταφοράς και να μειωθεί ο αριθμός των πτήσεων εσωτερικού, ο νέος κανονισμός υποστηρίζει σθεναρά τον στόχο της βελτίωσης της συνδεσιμότητας των αερολιμένων με τις υπηρεσίες σιδηροδρομικών μεταφορών. Επομένως, οι αερολιμένες των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων με συνολική ετήσια επιβατική κίνηση άνω των 12 εκατομμυρίων επιβατών θα συνδεθούν με το διευρωπαϊκό σιδηροδρομικό δίκτυο, συμπεριλαμβανομένου, όπου είναι δυνατόν, του σιδηροδρομικού δικτύου υψηλής ταχύτητας, επιτρέποντας την παροχή υπεραστικών υπηρεσιών έως τις 31 Δεκεμβρίου 2040.

Διακυβέρνηση και χρηματοοικονομική διασφάλιση

Οι Ευρωπαίοι Συντονιστές, οι οποίοι έχουν επιφορτιστεί από την Επιτροπή να συντονίζουν τις αποφάσεις και τις δράσεις των κρατών μελών και άλλων σχετικών ενδιαφερόμενων μερών, θα συνεχίσουν να καθοδηγούν την υλοποίηση των διαδρόμων ΔΕΔ-Μ και των οριζόντιων προτεραιοτήτων και να προωθούν τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού ενδιαφερόμενων μερών σε όλη την περίοδο έως την ολοκλήρωση του δικτύου ΔΕΔ-Μ. Η προσωρινή συμφωνία υποστηρίζει τον ρόλο τους ως «διαμεσολαβητών» σε ολόκληρη τη διαδικασία για τη διασφάλιση έγκαιρου σχεδιασμού των επενδύσεων και εφαρμογής των μέτρων που είναι αναγκαία για την επίτευξη των στόχων του κανονισμού ΔΕΔ-Μ. Ωστόσο, λαμβανομένων υπόψη των τεράστιων χρηματοδοτικών δεσμεύσεων που απαιτούνται για την εφαρμογή των μέτρων που προσδιορίζονται στον νέο κανονισμό για την περαιτέρω ανάπτυξη του δικτύου ΔΕΔ-Μ, θεσπίστηκε χρηματοοικονομική διασφάλιση ως εγγύηση για τα κράτη μέλη. Τέλος, συμφωνήθηκε αναθεωρημένο πλαίσιο για την εφαρμογή του νέου κανονισμού, κυρίως με τον εξορθολογισμό των υφιστάμενων μέσων για την υποβολή εκθέσεων και την παρακολούθηση της υλοποίησης του ΔΕΔ-Μ.

Εναρμόνιση των εθνικών σχεδίων με την πολιτική της ΕΕ

Αναγνωρίζοντας ότι είναι σημαντικό τα εθνικά σχέδια να είναι συνεπή προς τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί σε επίπεδο ΕΕ για τη δημιουργία του δικτύου ΔΕΔ-Μ συντονισμένα και έγκαιρα, η συμβιβαστική συμφωνία προβλέπει την ευθυγράμμιση των εθνικών σχεδίων με την πολιτική μεταφορών της ΕΕ. Για αυτόν τον σκοπό, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξασφαλίσουν τη συνοχή μεταξύ των εθνικών σχεδίων μεταφορών και επενδύσεων και των προτεραιοτήτων του νέου κανονισμού. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να λάβουν υπόψη, μεταξύ άλλων, τις προτεραιότητες που καθορίζονται στα προγράμματα εργασίας των Ευρωπαίων Συντονιστών που έχουν επιφορτιστεί με τη διασφάλιση της εποπτείας των εννέα ευρωπαϊκών διαδρόμων μεταφορών. Τα κράτη μέλη θα διαβιβάσουν επίσης στην Επιτροπή τα σχετικά εθνικά σχέδια ή προγράμματα αμέσως μετά την έγκρισή τους.

Συνδεσιμότητα με βασικές γειτονικές χώρες

Ως απάντηση στις επιπτώσεις του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και για τη διασφάλιση καλύτερης συνδεσιμότητας με βασικές γειτονικές χώρες, ο νέος κανονισμός επεκτείνει τέσσερις ευρωπαϊκούς διαδρόμους μεταφορών του δικτύου ΔΕΔ-Μ στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, υποβαθμίζοντας παράλληλα τις διασυνοριακές συνδέσεις με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία.

Επόμενα βήματα

Μετά την προσωρινή συμφωνία, οι εργασίες για τον αναθεωρημένο κανονισμό θα συνεχιστούν σε τεχνικό επίπεδο. Μόλις ολοκληρωθούν οι εργασίες αυτές, η Προεδρία προτίθεται να διαβιβάσει το κείμενο στους αντιπροσώπους των κρατών μελών (ΕΜΑ) προς έγκριση.

Ο κανονισμός θα πρέπει στη συνέχεια να διατυπωθεί οριστικά από τους γλωσσομαθείς νομικούς προτού εκδοθεί επίσημα από τους συννομοθέτες και τεθεί σε ισχύ.

Γενικές πληροφορίες

Το ΔΕΔ-Μ είναι ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο σιδηροδρόμων, εσωτερικών πλωτών οδών, θαλάσσιων διαδρομών μικρών αποστάσεων και δρόμων. Συνδέει 424 μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις με λιμένες, αερολιμένες και σιδηροδρομικούς τερματικούς σταθμούς. Όταν ολοκληρωθεί το ΔΕΔ-Μ, ο χρόνος μετακίνησης μεταξύ αυτών των πόλεων θα μειωθεί. Για παράδειγμα, οι επιβάτες θα μπορούν να ταξιδεύουν από την Κοπεγχάγη στο Αμβούργο σε 2,5 ώρες με το τρένο, αντί για 4,5 ώρες που χρειάζονται σήμερα.

Η πρόταση αναθεωρημένου κανονισμού εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 13 Δεκεμβρίου 2021 στο πλαίσιο της νομοθετικής δέσμης για αποτελεσματική και πράσινη κινητικότητα. Η πρόταση της Επιτροπής έδινε ιδιαίτερη προσοχή στη νέα δομή διακυβέρνησης της πολιτικής για το ΔΕΔ-Μ και στην πολυτροπικότητα θέτοντας φιλόδοξους στόχους, ιδίως όσον αφορά την ανάπτυξη των σιδηροδρομικών υποδομών. Ανταποκρινόμενη στις επιπτώσεις του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Επιτροπή ενέκρινε τροποποιημένη πρόταση στις 27 Ιουλίου 2022, με την εισαγωγή αρκετών αλλαγών στο αρχικό κείμενο. Με την αναθεωρημένη πρόταση ζητείται η ενοποίηση του δικτύου ΔΕΔ-Μ, με τη χρήση του ευρωπαϊκού τυποποιημένου εύρους τροχιάς. Επιδιώκεται επίσης καλύτερη συνδεσιμότητα της Ουκρανίας και της Δημοκρατίας της Μολδαβίας με την ΕΕ μέσω της επέκτασης των σχετικών ευρωπαϊκών διαδρόμων μεταφορών.

Μετά από συζητήσεις σε τεχνικό επίπεδο καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 και την υποβολή έκθεσης προόδου στο Συμβούλιο Μεταφορών, Τηλεπικοινωνιών και Ενέργειας (Μεταφορές) στις 2 Ιουνίου 2022, το Συμβούλιο κατέληξε ομόφωνα σε γενική προσέγγιση στο Συμβούλιο Μεταφορών, Τηλεπικοινωνιών και Ενέργειας (Μεταφορές) στις 5 Δεκεμβρίου 2022. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού ψήφισε επί της έκθεσης στις 14 Απριλίου 2023 και η απόφαση για την έναρξη διοργανικών διαπραγματεύσεων σε αυτή τη βάση επιβεβαιώθηκε στην ολομέλεια στις 19 Απριλίου. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν υπό τη σουηδική Προεδρία στις 24 Απριλίου 2023 και ακολούθησε δεύτερος τριμερής διάλογος στις 26 Ιουνίου 2023. Υπό την ισπανική Προεδρία, πραγματοποιήθηκε τρίτος τριμερής διάλογος στις 2 Οκτωβρίου 2023 και τέταρτος στις 14 Νοεμβρίου 2023.